منجمان دست كم از سدۀ نخست قبل از ميلاد از ابزارهايي براي رصد اجرام
آسماني استفاده ميكردند. ابزارهاي اين دوره عمدتاً براي تعيين زاويۀ ميان
دايرةالبروج و معدلالنهار و تعيين لحظۀ ورود خورشيد به اعتدالين استفاده
ميشدند. بطلميوس از ابزارهايي مانند ذات الحلق، ذات الثقبتين و ذات
الشعبتين نام برده است. در دورۀ اسلامي و ضمن انجام رصدهايي براي تدقيق
گزارشهاي بطلميوس، گزارشهايي از ساخت ابزارهاي نجومي نو نيز بهدست
ما رسيده است، هرچند كه بيشتر رسالههاي نوشته شده توسط مسلمانان مربوط
به روشهاي ساخت و بهكار بردن انواع گوناگون اسطرلاب هستند. رسالۀ في
الآلات العجيبة، اثر عبدالرحمن خازني، رسالۀ كوچكي است كه خازني در آن
به تشريح هفت ابزار رصدي مورد استفاده در زمان خويش پرداخته و روشهاي
استفاده از آنها را آورده است و محاسباتي را كه بايد روي نتايج حاصل از اين
ابزارها انجام بشود، به صورت مدون و مشروح آورده است. در حال حاضر چهار
نسخۀ خطي شناخته شده از اين رساله در كتابخانه هاي مجلس شوراي اسلامي،
مدرسۀ سپهسالار، مغنيسه و دانشگاه استانبول وجود دارند. مقالۀ پيش رو ضمن
معرفي رسالۀ مذكور، محتواي علمي آن را مورد بررسي قرار ميدهد.
توصيفگر فارسي
ابزارهاي رصدي , ذات الثقبتين , ذات الشعبتين , عبدالرحمن خازني , مجسطي , نجوم دورۀ اسلامي
