680

يكي از قواعد منطق ارسطويي است كه بهاشتراك بر عكس مستوي » عكس « و عكس نقيض اطلاق ميشود. هدف از مقالۀ پيشرو ترسيم هندسۀ تاريخي اين دو قاعده است، تا از اين رهگذر قطعهاي كوچك از جورچين بزرگ بهدست آيد. به همين سبب، مطالعۀ كنوني، با » تاريخ منطق دورۀ اسلامي « كرانمندسازي خود به تاريخ و جغرافياي جهان اسلام، خط سير تحوّلات را بلافاصله پس از ارسطو، در فارابي و ابنسينا پي ميگيرد؛ آن را در ابوالبركات بغدادي، شهابالدين سهروردي، فخرالدين رازي، زينالدين كَشّي، افضلالدين بامياني، افضلالدين خونَجي، سراجالدين ارموي، اثيرالدين ابهري، نصيرالدين طوسي، نجمالدين كاتبي، و جمالالدين حلّي دنبال ميكند؛ و در قطبالدين رازي به فرجام ميبرد. پساز قطبالدين، منطق دورۀ اسلامي دچار ايستايي ميشود و در قرنهاي بعدي حتّي افت ميكند. از اين رو نه تنها در مبحث عكس، بلكه در ديگر مباحث منطقي نيز نميتوان نوآوري مهمي را از منطقدانان بعدي چشم داشت.

تاريخ علم

1399

18

153-172

بهار و تابستان