951

چكيده نقاشي ايراني با همۀ ديرينگ يهايش، در سدۀ هفتم هجري به صور تبندي تازهي از بازنمايي رسيد. در آن دوره، هنرمندان ايراني از آزمو نها و دستاوردهاي گذشته، سبك تاز هاي در تراز جهاني پديد آوردند و آن را تا سدۀ دهم هجري ه مچنان در اوج نگاه داشتند. يكي از ويژگيهاي نقاشي ايراني در سدههاي 7 - 9 ق، تلاش براي فراروي از محدودي تهاي بازنمايي ژرفا بر سطح دوبعدي است. دستاورد اين تكاپوها، بازنمايي بُعد سوم چيزها به گون هاي پراكنده بود. در نقاشي اين دوره، بازنمايي بُعد سوم چيزها در چارچوب يك نظام منسجم ژرفانمايي با هدف سازماندهي فضاي تصوير به نمايش درنميآيد. از آنجا كه چارچوب بازنمايي بر قواعد علم مناظر استوار بود و دانشمندان اين علم، جزئيات قواعد ديدن را به تفصيل در آثار خود شرح داده بودند، اين پرسش به ميان ميآيد كه چرا علم مناظر در نقاشي ايراني آن روزگار به قواعد بازنمايي پرسپكتيوي راه نبرد؟ پژوهش كنوني با فاصله گرفتن از پاس خهايي كه تاكنون به چرايي ناپيدايي پرسپكتيو داده شده، مسير پاسخ ديگري را بر زمينۀ ويژگيهاي نورشناسي و نقاشي دنبال ميكند. به لحاظ نظري، اصل واضح ديدن -پرهيز از خطاي بصري به روايت علم مناظر، و پايداري فرهنگ ديداري دو پايۀ اين بررسي است. ه مچنين، علم مناظر، نقاشي و نقش طبق ههاي اجتماعي، زمين ههاي اصلي بررسي را دربر ميگيرد. دادهها به شيوۀ كتابخان هاي و آرشيوي از ميان منابع علم مناظر و تحليل بصري نقاش يها گردآوري شده است. پژوهش با رويكرد توصيفي و تحليل دادهها به شيوۀ انتقادي، در پي آن است تا ميان اين حوز هها و تكاپوهاي نقاشان در بازنمايي ارتباط برقرار كند. بر پايۀ يافت ههاي پژوهش م يتوان گفت وضع علم مناظر و گفتما نهاي نوري در پيشبرد مسائل علمي، چيرگي نورشناسي بر نقاشي در فضاي فرهنگي، محدوديت نقاشان در تبديل تجرب هها به آموزههاي نظري و ناتواني در برانگيختن نگاه نورشناسان به چال شهاي نقاشي، و خواست گرو ههاي فرادستي مبني بر پايداري وضع موجود، مه مترين دلايلي است كه بازگو م يكند چرا نقاشي ايراني در سد ههاي هفتم تا نهم از علم مناظر به پرسپكتيو به منزلۀ يك نظام منسجم بازنمايي راه نبرد.

تاريخ علم

1401

20

1

32

43-91

بهار و تابستان