چكيده :
شناخت، تفكيك و دسته‌بندي خانههاي دوره قاجار شهر يزد از نظر نما، جزئيات و هندسه نما احساس مي‌شود. از همين رو بررسي اوليه اين موضوع نشان مي‌دهد؛ كه تاكنون درباره سير تحول نماهاي دروني خانههاي دوره قاجار شهر يزد تحقيق مدون به انجام نرسيده است. لذا در پژوهش حاضر به بررسي مطالعه تطبيقي و تحليل، لايه‌بندي از نظر زماني، فرم و هندسه در خانههاي درون‌گرا اين سه دوره از قاجار پرداخته مي‌شود؛ بنابراين مسئله اصلي در پژوهش حاضر اين است كه سير تحول نماهاي رو به حياط در خانههاي قاجاريه در خانههاي تاريخي شهر يزد به چه صورت است؟ بدين علت بر آن شديم تا با مطالعه نمونه‌ها اين مسئله را بررسي نماييم؛ بنابراين با توجه به تغييراتي كه در معماري خانهها و نماها رخ داده است، پژوهش حاضر با هدف بررسي سير تحول نماهاي رو به حياط در خانههاي دوره قاجاريه در شهر يزد انجام شد. روش تحقيق به‌كار رفته در اين پژوهش تركيبي از روش‌هاي توصيفي-تحليلي-تاريخي و مقايسه‌اي تطبيقي در نمونه‌هاي مسكوني دوره قاجار شهر يزد مي باشد كه با استفاده از مطالعات كتابخانه‌اي همچون بررسي كتب، مقالات، آرشيوهاي عكس كتابخانه‌ها و عكس‌هاي شخصي در زمينه تزيينات نماهاي رو به حياط خانهها و همچنين مطالعات ميداني به صورت بازديد و مشاهده مستقيم محقق از اثار قديمي انجام شد. نماها معمولا در اين خانهها با توجه به تقسيم دورهي قاجار به سه دوره زماني اول، دوم و سوم به سه دسته تقسيم شده، در نماهاي دوره قاجار چند نوع از مصالح كاربرد داشته و طي دورههاي مختلف نحوه استفاده از آنها و مكان استفاده از آنها متفاوت بوده است. بر روي نماهاي خانههاي قاجاري معمولا از كاهگل و گچ به عنوان اندود استفاده مي‌شد. هندسه نماها متفاوت‌تر شده و تقليد نما از پلان در اواخر دوره قاجار به گونه‌اي نما از پلان تبعيت نميكند، تزئينات در بازشوها تغيير كرده و در اواخر دوره قاجار ساده تر شده است. تزئينات و قاب بندي اطراف بازشوها در طول سه دوره زماني تغييراتي نيز ايجاد شده است و همانطور كه در تحليل هاي انجام شده مشخص است، تزئينات بالاي بازشوها در دوره اول بيشتر به شكل شاخ بزي بوده، در دوره دوم به تركيبي از قوس هاي نرم و قوس شاخ بزي تبديل شده و در دوره سوم نيز به تركيبي از قوسهاي نرم و خطوط صاف بالاي بازشوها تبديل شده است؛ اما در نحوه استفاده از بازشوها نيز تغييراتي، در اين سه دوره صورت گرفته است و هرچه به اواخر قاجار نزديك مي شويم تعداد بازشوها از پنج و سه دري به چهار دري و در برخي از موارد حتي به دو دري نيز تبديل شده است.
